Hoàn thiện hoạt động kế toán, kiểm toán trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Để tham gia kiểm toán các tổ chức phát hành, tổ chức niêm yết hoặc tổ chức kinh doanh chứng khoán, hiện nay Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước đã chấp thuận cho 8 doanh nghiệp kiểm toán đủ điều kiện được phép (gồm 5 doanh nghiệp trong nước, 3 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài) hoạt động kiểm toán trên thị trường chứng khoán.

Nhìn chung, các doanh nghiệp kiểm toán được chấp thuận đã đáp ứng được những nhu cầu về kiểm toán của các công ty phát hành, niêm yết và kinh doanh chứng khoán. Tuy nhiên chất lượng kiểm toán chưa đồng đều và còn bộc lộ một số yếu điểm. Xung quanh vấn đề này, TS Vũ Thị Kim Liên, Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước đã có một số nhận xét về vấn đề này.

Hầu hết các công ty kiểm toán đang hoạt động trên thị trường chứng khoán bộc lộ một số hạn chế nội tại.

Thứ nhất, về kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty phát hành và niêm yết chứng khoán. Đối với một số nghiệp vụ kế toán quan trọng của doanh nghiệp chưa được phản ánh đầy đủ do thiếu các chuẩn mực kế toán và kiểm toán phù hợp trong quy định chế độ kế toán hiện hành như việc tăng vốn điều lệ, cổ phiếu quỹ, các biến động b t thường… nhiều công ty chưa thận trọng khi kiểm toán các loại nghiệp vụ này, có khi còn bỏ qua sai sót rõ ràng của doanh nghiệp được kiểm toán. Có trường hợp công ty kiểm toán vận dụng chuẩn mực nước ngoài để xác nhận vốn căn cứ vào số cổ phiếu chưa phát hành nhưng đã không lưu ý người đọc trong báo cáo kiểm toán.

Hơn nữa, một số báo cáo tài chính của công ty phát hành và niêm yết được kiểm toán có phần thuyết minh còn sơ sài, gây khó khăn cho UBCKNN cũng như các nhà đầu tư trong việc theo dõi và đánh giá tình hình hoạt độnh của các công ty này trên thị trường chứng khoán, đặc biệt là những chỉ tiêu có biến động lớn, những thông tin về tình hình sản xuất kinh doanh, tình hình tài chính của doanh nghiệp mà chưa có đầy đủ trong các báo cáo tài chính.

Thứ hai, về chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty chứng khoán cũng còn một số sai sót như trình bày cẩu thả, không kiểm soát kỹ các thông tin trong báo cáo tài chính, thông tin trong thuyết minh báo cáo tài chính còn sơ sài, việc hạch toán của một số công ty chứng khoán còn chưa tuân thủ chế độ kế toán công ty chứng khoán nhưng trong báo cáo tài chính kiểm toán không nêu ý kiến.

Có thể nói nguyên nhân chủ yếu của tình trạng nêu trên là do các công ty chưa hoàn toàn thích ứng với việc áp dụng các chuẩn mực kế toán, kiểm toán mới ban hành. Theo đánh giá của Bộ Tài chính, các công ty kiểm toán trong nước thường không có các hướng dẫn quy trình kiểm toán nội bộ như sổ tay kiểm toán và tài liệu đào tạo. Hơn nữa, việc vận dụng các Chuẩn mực quốc tế vào Chuẩn mực Việt Nam một cách không thích hợp đôi khi không chỉ gây khó hiểu mà còn khó khăn cho các công ty trong quá trình thực hiện trong điều kiện kinh tế ở Việt Nam hiện nay.

Do những bất cập trong chế độ kế toán, chuẩn mực kế toán và kiểm toán trước đây, cùng với những thiếu sót chủ quan của một số công ty kiểm toán, đã có không ít lời than phiền về chất lượng kiểm toán từ phía các nhà đầu tư. Bản thân UBCKNN cũng đã nhiều lần nhắc nhở một số công ty, thậm chí phải xử phạt một công ty và kiểm toán viên. Chính vì vậy, có một vài công ty kiểm toán tuy vẫn làm hồ sơ để được công nhận là công ty kiểm toán được chấp thuận trên thị trường chứng khoán nhưng thực tế rất ngại kiểm toán cho các công ty niêm yết.

Giải pháp cải thiện hoạt động kế toán, kiểm toán

Trong bối cảnh nước ta đang chuẩn bị gia nhập WTO và thị trường chứng khoán rất cần thu hút sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài, hệ thống kế toán và kiểm toán là một trong những trọng điểm cần được cải tiến không ngừng nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm pháp lý của các doanh nghiệp, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các nhà đầu tư và góp phần hơn nữa vào việc phát triển thi trường chứng khoán Việt Nam.

Trước hết, cần tiếp tục ban hành đầy đủ hệ thống chuẩn mực kế toán, kiểm toán Việt Nam, rút ngắn khoảng cách giữa các chuẩn mực của Việt Nam so với các chuẩn mực quốc tế, đồng thời hướng dẫn việc áp dụng các chuẩn mực phù hợp với thực tế.

Thứ hai, cần có những giải pháp thiết thực để đưa các chuẩn mực mới vào cuộc sống. Bên cạnh việc hướng dẫn cụ thể việc áp dụng các chuẩn mực mới, một điều rất quan trọng là cơ quan thuế nên cho phép các công ty sử dụng thu nhập tài chính xác định theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam mới để tính thuế, nếu không sẽ có rất nhiều, nếu như không phải là tất cả các công ty không tìm thấy lợi ích trong việc tuân theo các quy định phức tạp của Chuẩn mực kế toán Việt Nam mới ban hành.

Thứ ba, xuất phát từ yêu cầu chính đáng của các nhà đầu tư là các báo cáo tài chính có kiểm toán của các công ty niêm yết phải có chất lượng tốt, cung cấp thông tin chính xác cho thị trường chứng khoán, việc lựa chọn các công ty kiểm toán có đủ năng lực, uy tín, đảm bảo kiểm toán là điều kiện quan trọng để phát triển thị trường chứng khoán. Theo xu hướng phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam, trong thời gian tới số lượng các tổ chức phát hành, niêm yết và kinh doanh chứng khoán Việt Nam sẽ ngày càng gia tăng, do đó đòi hỏi các dịch vụ kiểm toán trong lĩnh vực này sẽ phải tăng cả về số lượng và chất lượng.

Thứ tư, các doanh nghiệp kiểm toán cần phải nâng cao nâng cao chất lượng đội ngũ kiểm toán viên. Tổ chức chương trình đào tạo riêng dành cho kế toán của các doanh nghiệp và kiểm toán viên của các công ty kiểm toán, đặc biệt là các công ty nhỏ. Đồng thời, nâng cao kiến thức của các kiểm toán viên về lĩnh vực chứng khoán thông qua các khóa học về chứng khoán và thị trường chứng khoán. Hơn nữa, việc đào tạo này cần đưa vào các trường đại học, trong đó bao gồm các chuẩn mực và thông lệ kế toán – kiểm toán mới nhất.

Thứ năm, nâng cao vai trò của các tổ chức hiệp hội nghề nghiệp, cụ thể ở đây là Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA), thông qua việc chuyển giao một số chức năng của Bộ Tài chính như giám sát hoạt động kiểm toán cho Hiệp hội. Bên cạnh đó, Hiệp hội cần triển khai việc áp dụng quy tắc đạo đức nghề nghiệp, nâng cao chất lượng đào tạo và kỳ thi kiểm toán viên hành nghề để có thể lựa chọn được những kiểm toán viên giỏi phục vụ cho sự phát triển của ngành Kiểm toán Việt Nam.

(Theo Thời báo Tài chính)